Stinzenplanten op z'n Fries

Klik op foto voor vergroting

Het viel me andere jaren al op dat Stinzenplanten en Friesland een bijzondere band met elkaar hebben. De naam Stinzenplant is afkomstig van het Friese woord stins - stenen huis. Hiermee wordt een (voormalige) burcht of landhuis en met name stenen wachttorens mee bedoeld. Vroeger brachten gegoede mensen bijzondere planten mee uit het buitenland, om hun tuin of park te verfraaien. Veelal waren dit vroegbloeiende bolgewassen om de tuin weer kleur te geven na de grauwe winter. Dorpsbewoners van het Friese Veenwouden noemden de bijzondere plantjes, met name het Haarlems klokkenspel, op Schierstins al Stinzeblomkes. Het woord stinzenplant is waarschijnlijk door de heemkundige Jacob Botke in 1932 geïntroduceerd en is gebaseerd op de benaming Stinzenblomkes. De term stinzenplant is een in Nederland en Duitsland gangbare benaming geworden voor deze groep van planten die vooral voorkomen op landgoederen, in kloostertuinen, rond oude boerderijen en rond historische kerkhoven.

Massale bloei van sneeuwklokjes en bonte krokussen op Martenastate

Maar het is niet alleen de naam stinzenplant die mij de bijzondere band tussen deze plantengroep en Friesland toonde: toen ik daar jaren geleden een aantal staten - landhuizen - om hun stinzenplanten bezocht, leken deze bloeiende plantjes daar echt op handen gedragen te worden. Overal bordjes, informatiepanelen, brochures en rondleidingen. Niet voor niets is Friesland goed vertegenwoordigd op de schitterende website Stinzenflora-monitor. Daar hield het echter niet bij op. Toen ik onlangs weer een aantal Friese staten bezocht, zag ik op een aantal plekken mensen liefdevol voorzichtig onkruid wieden en takjes rapen tussen de stinzenplanten. Ondertussen druk foto's makend voor een update voor de eerder genoemde website. In het westen van Nederland komen stinzenplanten ook veel voor, maar die hebben meestal maar te dealen met het reguliere, grootschalige beheer. In Friesland lijkt men deels stinzenplanten te beheren als tuinieren met wilde planten. Alsof elk bolletje, net als in de middeleeuwen, zijn gewicht in goud waard is. En die liefde proef je.

Kaart natuurbezoek Friesland.

Op 17 maart was ik samen met een vriend op pad geweest naar Friesland om een aantal locaties  aan te doen waar veel stinzenplanten groeien. Daarnaast stond ook een natuurgebied bij Moddergat op de planning om te genieten van de waddenzee. Hoewel de beste tijd om veel soorten stinzenplanten te bewonderen zo rond eind maart tot eind april is, wilde ik ook eens de vroegere bloeiers in grote aantallen aanschouwen. 

Martenatuin

Bonte krokussen, holwortel en middelste sneeuwroem in bloei.

Verborgen achter het 15e eeuwse stadspaleis Martenahuis in het centrum van Franeker ligt de Martenatuin. Een tuin met een rijke stinzenflora, waaronder holwortel, bostulpen en Oosterse sterhyacint.

Jongemastate

Fraaie toegangspoort en een bijna geheel witte sneeuwklokje.

De oorspronkelijke state is al lang geleden afgebroken. De oude poort uit 1603 leidt naar een omgrachte binnenparkje. Hier staan onder andere sneeuwklokjes, bostulpen, voorjaarszonnebloemen en keizerskronen. Op naam brengen van de stinzenplanten op deze locatie kun je doen met behulp van deze zoekkaart. Er is op Jongemastate een roekenkolonie gehuisvest.

Schierstins

Een bijzonder sneeuwklokje, bosgeelster, wit hoefblad en lenteklokje.

Schierstins, dé locatie waar de term stinzenplant mogelijk vandaan komt, is nog de enige bewaard gebleven stins van Friesland. Een stins is een stenen woontoren waar de belangrijke families hun toevlucht konden vinden in tijden van gevaar. Op Schierstins groeien veel soorten stinzenplanten waaronder lenteklokje, winterakoniet, bosgeelster en Haarlems klokkenspel.

Dekemastate

De fraaie state herbergt veel stinzenplanten, waaronder de bostulp.
Leifruit is in vele vormen aanwezig.

Hoewel Dekemastate voor het eerst verneld wordt in 1486, stamt de huidige vorm uit 1816. Dekemastate is een mooi buiten met een grote boomgaard, pluktuin en een wandelpark. Hier groeit en bloeit massaal de bostulp, maar ook kun je er onder meer genieten van knikkend vogelmelk, daslook, gele anemoon en gevuld sneeuwklokje. 

Martenastate

Een fraaie toegangspoort en vele bonte krokussen en sneeuwklokjes sieren de state.

Op steenworp afstand van Dekemastate ligt het fraaie Martenastate met haar kronkelende waterpartijen en slingerende paadjes. Rond 1400 woonde Sytze Martena al op dit landgoed en de buitenplaats is lange tijd in bezit geweest van deze familie. In 1899 is het landhuis vervangen door het huidige kasteeltje. Martenastate is door FLORON uitgeroepen tot één van de  mooiste locaties van Nederland, door haar grote verscheidenheid aan stinzenplanten. Hier kun je onder andere genieten van de bostulp, gele anemoon, Haarlems klokkenspel en holwortel.

Tot slot

Martenastate was de laatste plek van onze trip van vandaag, Niet heel veel soorten gezien, maar het was zéker de moeite waard en hopelijk volgende maand weer een bezoekje aan deze bijzondere tuinen en parken.